Twee Leopard II A5 tanks staan in de bosrand waar te nemen. Nadat ze een aantal rookgranaten hebben afgevuurd rijden YPR-756 pantserrups voertuigen gevuld met genisten en infanteristen onder dekking hiervan richting een hindernis welke in hoog tempo wordt geslecht. Dan staan de infanteristen plotseling in de pas aangelegde achtertuintjes van keurige gele, rode en witte vinex woningen. Schoten, rook, lawaai en veel geschreeuw als militairen door ramen klimmen en koortsachtig de vertrekken in de huizen beginnen te zuiveren. De beide Leopards komen grommend dichterbij en nemen dreigend stelling tussen de huizen wanneer militairen de straat oversteken om ook daar met behulp van ladders de bovenste verdieping binnendringen. Een operatie in Bosnië? Nee… dit alles speelt zich af in de – afgelopen april geopende – splinternieuwe oefendorp ‘Marnehuizen’, dat gelegen is in het noordelijkste puntje van Nederland op haar grootste oefenterrein Lauwersmeer/Marnewaard in Zoutkamp, Groningen.

Welcome to hell: Door het rappe tempo van verstedelijking in de wereld, is de aandacht voor Operaties in Verstedelijkt Gebied (OVG) in een stroomversnelling gekomen. Binnen een niet al te afzienbare tijd zal tweederde van de wereldbevolking in geürbaniseerd gebied wonen. Werd de afgelopen decennia’s nog zorgvuldig het gevecht in de steden vermeden, dit in verband met onnodig veel burgerslachtoffers en verwoesting van deze steden. Maar ook vanwege de vaak grote aantallen slachtoffers die te verwachten waren onder de eigen troepen. Dit ondervonden Russische militairen op een gruwelijke manier aan den lijve in Tsjetsjenië waar graffiti teksten – zoals onder meer ‘Welcome to Hell’ – Russische elite eenheden verwelkomde die in 1994 de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny binnentrokken. Een zeer passende omschrijving, zoals de 1000 man sterke 131^ste “Maikop” Brigade zou ondervinden. Want na amper drie dagen van hevige gevechten waren al 800 man gesneuveld, gewond of vermist. In die tussentijd verloor het ook 20 van haar 26 tanks en 108 van haar 120 overige rups en wielvoertuigen.

Basisingrediënten: Het vermijden van acties in steden zal uiteraard altijd de voorkeur blijven hebben. Maar dat wordt steeds moeilijker, weet men ook binnen de KL waar men de komende tien tot vijftien jaar geen scenario’s in open veld met grootschalige manoeuvres en een groot schootsveld in NAVO verband verwacht. Hiervoor in de plaats is deelname aan vredesoperaties voor KL eenheden – waarbij men al veelvuldig in steden optreed – bijna aan de orde van de dag. Iets wat in de toekomst alleen maar zal toenemen. De KL eenheden die aan vredeshandhavende operaties deelnemen, dienen daarom in staat te zijn in verstedelijkt gebied, in het gehele geweldsspectrum, op te kunnen treden. Om het personeel van de KL hierop goed voor te bereiden zijn nu enkele belangrijke basisingrediënten gerealiseerd. Zo is het bestaande oefendorp ‘Oostdorp’ – met tweeëndertig huizen – in De Harskamp in een compleet nieuw jasje gestoken. Zijn er zes basishuizen gebouwd op alle vijf de legerplaatsen in Nederland en in Seedorf, Duitsland. En last but not least, is – met honderdtwintig objecten – het grootste oefendorp (wat gekscheren nog wel eens het 22^ste dorp van de gemeente de Marne wordt genoemd) Marnehuizen opgeleverd.

Commandovoering: De wijze van optreden tijdens OVG zal grotendeels gedicteerd gaan worden door het gesloten en onvoorspelbare karakter van een stad. Voor extra complexiteit zorgen onderaardse gangen, terwijl sluipschutters zich graag onder de burgerbevolking verstoppen. Oriëntatie, navigatie en communicatie verlopen in een dergelijke omgeving uiterst moeizaam. Het zicht is beperkt, radioverbindingen zijn lastig vanwege het vele beton, en GPS als positioneringsysteem werkt minder nauwkeurig of – in een gebouw – helemaal niet.  Juist door het complexe karakter van het terrein zal commandovoering en daardoor communicatie van levensbelang zijn. Zowel binnen en tussen eenheden als met de hogere niveau’s.

Opleiden en trainen: In vele krijgsmachten werd vaak gedacht dat door het aanschaffen van allerlei technische hulpmiddelen de problemen waarmee eenheden worden geconfronteerd bij OVG op kon lossen. Dit is echter niet voldoende. Het belangrijkste, namelijk gerichte opleiding en realistische training bleken vaak het ondergeschoven kindje te zijn. Vooral omdat één van de kenmerken van OVG is, dat het plaats vindt op de laagste niveau’s: de enkele man, groep, peloton en hooguit compagnie. Het gecoördineerde optreden van grotere eenheden zoals een gemechaniseerd bataljon is door de complexiteit van de bebouwing bijna onmogelijk. De nadruk in opleiding en training zal dan ook komen te liggen op die drie niveau’s en op de mix van infanterie, genie en tanks. Tegelijkertijd werd speciaal voor deze nieuwe vorm van opleiden en trainen een instructie groep (IGOVG) in het leven geroepen. De IGOVG is onderdeel van de Gevechtstrainingschool van het OTCMan. Deze instructiegroep gaat de oefenende eenheden begeleiden in beide oefendorpen. Ook zullen de kerninstructeurs door hen opgeleid worden die het individuele optreden en het optreden in groepsverband bij de eigen eenheid instrueren. Hierbij komen de basishuizen dan ook weer goed van pas. Om vervolgens naar het oefendorp Oostdorp te gaan om zich daar verder op het groepsniveau te bekwamen in OVG skills en drills. Echter nog steeds te voet en zonder die aanvullende mix van tanks en genie. Voor deze vorm van OVG en het optreden in pelotons- of eventueel compagniesverband gaat men uiteindelijk naar het oefendorp Marnehuizen. In dit dorp kunnen tanks en andere voertuigen pas echt hun ei kwijt. De tank krijgt tijdens OVG een uiterst belangrijke rol toebedeeld. Men wil al op een laag niveau eenheden gaan mixen. Recente lessen in OVG hebben namelijk aangetoond dat de grootste kans op succes tijdens OVG, heb je met een combinatie van infanterie, tanks en genie. De grote vuurkracht en puike waarnemingsmiddelen van de Leopard II A6 zullen een belangrijke bijdrage leveren aan infanterie eenheden en aan de bescherming daarvan. Infanterie zorgt op haar beurt weer voor de beveiliging, doelmarkering en begeleiding naar de best gedekte volgende positie van de tank. Vooral voor tankbemanningen zal het wel even wennen zijn, want anders dan in het open veld worden ze hier plotseling geconfronteerd met kleinere waarnemings- en schootsvelden. Ook komt het gevaar vaker van bovenaf (een simpele molotovcocktail in de luchtinlaat betekent ENDEX) en wordt het manoeuvreren voor de chauffeur een stuk moeilijker dan in een bos. Ook de aard van OVG noodzaakt tot een intensieve inzet van genie. Deze zal niet alleen het gevecht ondersteunen door het slechten of opwerpen van hindernissen tijdens een aanval of verdediging. Maar ook in staat is om de faciliteiten die de stad biedt te herstellen en te onderhouden met het oog op vervolg acties.

Realisme als sleutel: Andere krijgsmachten hebben ook oefendorpen, maar die zijn lang niet zo groot en realistisch als Marnehuizen. Aan de hand van bezoeken aan die oefendorpen heeft men binnen de KL zijn eigen dorpen ontworpen dan wel aangepast. En het eindresultaat mag er wezen. Aan alles is gedacht, zoals: een oude dorpskern, en nieuwe woonwijk met erf afscheidingen, bushokjes, brievenbussen, een spoorweg met wagons, een industrieel gebied, een pompstation, telefooncellen. In de huizen wordt later afgedankt meubilair geplaatst. Een onderaards gangenstelsel van rioleringen zijn aangelegd. Compleet gestripte auto’s kunnen op elk punt als obstakel dienen. De militair heeft het gevoel alsof hij in een echt dorp staat. Kosten ‘slechts’ een slordige 12 miljoen euro, maar dan heb je dus ook iets. Een supermodern oefendorp waar nu al menig buitenlands leger jaloers op is. Niet alleen de opzet en structuur baart opzien, de gehele trainingsfilosofie baart is een voorbeeld voor anderen. Ander groot voordeel is dat KL eenheden niet meer naar het buitenland hoeven voor het trainen van OVG. Dat bespaart niet alleen en hoop tijd maar vooral ook… kosten! De instrumentatie zoals door de KL gebruikt gaat worden in het Mobile Combat Training Center staat voor het opleiden en trainen in OVG nog in zijn kinderschoenen. Hierbij valt te denken aan duelsimulatoren, simulatie van artillerie voor buiten de bebouwing en in de huizen, een 3 dimensionaal informatiesysteem voor de observer-trainer, een voorziening voor de oefenleiding en een After Action Review faciliteit. Voorlopig is het de bedoeling dat eenheden tijdens OVG training uitgerust zullen worden met het bestaande MILES duelsimulator systeem.

In Marnehuizen kunnen ook anderen belangstellenden trainen zoals buitenlandse eenheden, het Korps Mariniers, Politie, Nationale Reserve, BBE, Korps commandotroepen, brandweer etc. Naar schatting zullen jaarlijks zo’n zes- tot achtduizend militairen naar het hoge noorden komen om zich daar voor te bereiden op OVG. Bij OVG zal de individuele militair de hoofdrol blijven opeisen en omdat Nederland toch al vredesoperaties, wederopbouw en humanitaire interventies als sleutelwoorden heeft opgenomen in het beleid. Dan moet op elk niveau duidelijk zijn wat de gevolgen zijn wanneer daarbij in verstedelijkt gebied wordt opgetreden en alleen het beste aan opleiding en training is dan gerechtvaardigd.

Leo van Westerhoven