Het Pathfinderpeloton van de Luchtmobiele Brigade werd in 2007 opgericht om een gat te vullen in de inzetbaarheid van de brigade. Het peloton moest het antwoord zijn op de vraag: Hoe zetten we onze eenheden veilig aan de grond op onbekend terrein. In 2009 werd de eerste Pathfinderwing uitgereikt aan leden van de Pathfinders. In 2010 schreef DDP-journalist Leo van Westerhoven een uitgebreid drieluik over de geschiedenis van pathfinder- eenheden, hun inzetten in oorlog en de start van de Nederlandse eenheid. De eenheid vond het tijd voor een update, gezien de vele veranderingen die de kleine, nog steeds uit 22 man bestaande eenheid, inmiddels heeft ondergaan.
Veel van de operaties die hier op foto’s zijn getoond, worden normaal gesproken in de nacht en heimelijk uitgevoerd. Om jullie een goed beeld te geven van de operaties, is er bewust voor gekozen deze overdag op beeld te zetten.
Een eenheid met een missie
Ooit begonnen als kwartiermakers van 11 Luchtmobiele Brigade, stond het pathfinderpeloton in 2025 aan de vooravond van een structurele hervorming. De focus en denkrichting hierbij is de zogenoemde ‘Combat Control’-capaciteit. Wat begon met vallen, opstaan en opleidingen volgen bij buitenlandse bondgenoten, is inmiddels uitgegroeid tot een internationaal erkende niche-capaciteit binnen Defensie. De brigade mocht dan wel bekendstaan om haar vermogen snel en verrassend toe te slaan via de lucht, het had nog geen organiek middel om veilige landingszones te garanderen. “Zonder Pathfinders aan de grond geen landing,” vat de commandant van de eenheid, kapitein Cor, het simpel samen. Of het nu gaat om parachutisten, helikopters of transportvliegtuigen: alle vormen van luchtmobiele inzet hebben een veilig landingslocatie nodig. Deze moeten worden verkend, gemarkeerd, ingericht en beveiligd. Daar ligt het domein van de Pathfinders.
Van improvisatie naar professionalisering
De eerste jaren na oprichting kenmerkten zich door pionieren. Opleidingen werden gevolgd bij Britse, Belgische en Amerikaanse eenheden, simpelweg omdat in Nederland de expertise ontbrak. Toch groeide langzaam maar zeker een eigen doctrine. Een keerpunt kwam in 2013 tijdens oefening Cerberus Guard, toen de Pathfinders voor het eerst een volledige Tactical Air Landing Operation (TALO) uitvoerden met de luchtmobiele brigade. De Landmacht erkende: dit is niet slechts een ondersteunende taak, dit is kerncapaciteit. Sindsdien heeft het peloton zijn takenpakket voortdurend aangescherpt. Het zwaartepunt ligt nu op drie types zones: Drop Zones (DZ), Helicopter Landing Zones (HLS) en Landing Zones (LZ) voor fixed-wingtoestellen. De meest complexe van die drie – de LZ – vormt tegenwoordig de focus. In scenario’s waar een vliegveld onbruikbaar is, zoals tijdens de orkaan Irma in 2017 op Sint Maarten, bleken de Pathfinders onmisbaar. Met beperkte middelen en veel vakmanschap kregen zij de luchthaven weer operationeel. “Dat is dus precies de rol waar we voor zijn”, legt Cor uit. “We zijn met een team die kant op gegaan. We hebben daar de staat van het vliegveld gecontroleerd en vrijgemaakt van obstakels. In de verkeerstoren hebben we verbindingsmiddelen van onszelf ingezet en het toren- en luchthavenpersoneel ondersteund in het open krijgen van de luchthaven. We hebben dat natuurlijk niet alleen gedaan, maar met hulp van internationale partners.”
Technologie en opleiding: sleutels tot succes
Wat ooit begon met verrekijkers en handmatige metingen, is inmiddels een technisch hoogstaande operatie geworden. De Pathfinders beschikken tegenwoordig over meetinstrumenten, markeringssets, software en hardware om operaties te plannen volgens NAVO-standaarden. Elk terrein, van een opgedroogd zoutmeer, gras of gravel tot een ijsbaan op Antarctica, kan worden geanalyseerd op draagkracht, lengte en veiligheid voor een landing. Daarbij werken zij nauw samen met 336 Squadron van de luchtmacht, wat onderstreept hoe de samenwerking tussen de verschillende krijgsmachtdelen verdiept is.
Command & Control: de volgende stap
Binnen de NAVO werken diverse landen aan een conventionele variant van het Amerikaanse ‘Combat Control’-concept, dat daar valt onder de ‘special operations’. Ook Nederland heeft de stap gezet. De Pathfinders groeien uit tot een eenheid die niet alleen zones voorbereidt, maar ook daadwerkelijk het luchtruim beheert. Tijdens missies communiceren zij met vliegtuigen, drones en gevechtshelikopters en coördineren zij de inzet van Close Air Support. Het peloton krijgt daarmee de controle over de ‘assault zone’: een tijdelijke luchtoperatiezone in vijandelijk gebied. Die ontwikkeling komt niet uit de lucht vallen. In recente evacuatieoperaties, zoals bij de evacuatie van burgers uit Soedan of Israël, kunnen eenheden zoals Pathfinders, cruciaal zijn in het voorbereiden van alternatieve landingsplaatsen. De Nederlandse eenheid trof voor beide operaties alle voorbereiding en stond op stand-by, maar werd uiteindelijk niet ingezet. De waarde van een eenheid die snel inzetbaar is en zelfstandig opereert in complexe omstandigheden, is daarmee bewezen. Het is dan ook geen toeval dat de eenheid per 1 januari 2025 is opgenomen in de Rapid Reaction compagnie, de snel inzetbare capaciteit voor het Commando Landstrijdkrachten (CLAS).
Knelpunten: capaciteit en behoud van expertise
Toch kent het succes ook uitdagingen. De eenheid is formeel nog van pelotonsgrootte, maar kampt met een constante spagaat tussen opleidingen, inzet en borging van kennis. De eenheid heeft op papier drie ploegen, maar in de praktijk wordt de capaciteit flexibel samengesteld. Door het complexe takenpakket en de behoefte aan redundantie, ontstaan knelpunten in bezetting. Verlof, oefeningen en uitzendingen botsen vaak met de noodzaak om vaardigheden up-to-date te houden. De opleidingseisen zijn stevig, de opleiding van een pathfinder duurt tussen de twaalf en achttien maanden en is intensief opgebouwd.
Het traject begint steevast met de Militaire Vrijeval Opleiding. Door deze opleiding aan het begin te plaatsen, wordt vroegtijdig duidelijk of iemand geschikt is voor het vak. Daarna volgt de Voortgezette Vrijeval Opleiding, zoals ook het KCT en NLMARSOF deze volgen. Deze behelst nachtelijke sprongen op onbekende dropzones en sprongen met zware bepakking en zuurstofuitrusting.
De kerntaken
Vervolgens verdiept de opleiding zich in de kerntaken: HLS, LZ en DZ, zowel theoretisch als praktisch. Afhankelijk van zijn individuele specialisatie volgt de pathfinder nog een functieopleiding als sniper of medic, die ongeveer drie maanden in beslag neemt.
Dan volgt de cruciale initiële survey-opleiding in de Verenigde Staten. Hier leren toekomstige Pathfinders hoe ze landingsterreinen moeten beoordelen en hun bevindingen rapporteren volgens internationale standaarden. Na deze opleiding herpakt men de draad met helikopter gerelateerde trainingen, culminerend in de kwalificatie tot helikopter handling-instructeur. Voor korporaals betekent dit het einde van de initiële opleidingsfase.
Voor ploegcommandanten en hun plaatsvervangers stopt het hier niet. Zij keren regelmatig terug naar de VS voor vervolgmodules waarin ze leren werken met verschillende ondergronden: van zand en klei tot asfalt en beton. Het kunnen analyseren van bodemgesteldheid is essentieel. Daarmee bepalen ze of en hoe een vliegtuig veilig kan landen en opstijgen. Deze kennis vormt de kern van het werk van de Pathfinders. Ook het inrichten van zogenaamde Forward Arming and Refueling Points (FARP) behoort inmiddels tot de mogelijkheden en is opnieuw een voorbeeld van de constante uitbreiding van kennis.
De ambitie reikt ver
Men wil toe naar een systeem waarbij elke ploeg beschikt over een volwaardige verkeersleider en Joint Terminal Attack Controller (JTAC). Een bijkomende uitdaging is de luchtverkeersleiding. De Pathfinders willen hun mensen opleiden tot volwaardige militaire verkeersleiders, er zijn echter nog wel een aantal obstakels te overwinnen. Sergeant Tim volgde, en slaagde, in 2023 voor de opleiding voor verkeersleider van Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL). “Tijdens het doorlopen van alle modules binnen de eenheid bleek dat ik affiniteit had met het werken in de derde dimensie. Daardoor mocht ik de selectie voor de opleiding tot luchtverkeersleider doen. Van de ongeveer tweeduizend sollicitanten zijn er uiteindelijk acht toegelaten tot de opleiding, waaronder ik. Uiteindelijk was ik een van drie die zijn geslaagd”, vertelt Tim.
Om de certificering current te houden moet er elk jaar een minimaal aantal uren, 30 per halfjaar, op een verkeerstoren gewerkt worden. In Nederland is er geen standaard vliegveld waar zij hun vereiste praktijkuren in de militaire context kunnen maken. Er wordt nu gekeken naar samenwerking met Duitse vliegvelden om dit op te lossen.
Tim begon zijn militaire loopbaan in 2007 bij 12 Infanteriebataljon Luchtmobiel. Tot 2012 vervulde hij zowat alle infanteriefuncties die er zijn. Hij stapte over naar de verkenners als duiker. Na de onderofficiersopleiding op de KMS, werd hij als duiker geplaatst bij 11 Infanteriebataljon Luchtmobiel. Hier kwam hij in 2013 tijdens Cerberus Guard vanuit zijn functie als duiker/verkenner in contact met de Pathfinders. Hij ambieerde geen bureaufunctie als onderofficier en solliciteerde in 2019 bij het pathfinderpeloton. De sergeant heeft na zijn opleiding bij LVNL ook de JTAC-opleiding succesvol doorlopen.
Hoe ziet een inzet eruit
Als de Pathfinders worden ingezet is dat 72 uur voor de hoofdmacht uit. “Daarbij springen we bij nacht middels vrije val in het inzetgebied. In de eerste nacht vindt de infiltratie naar de beoogde assault zone plaats”, legt Cor uit. “De tweede nacht voeren we de verkenning uit van de assault zone. We zitten dan al 24 uur voor de inzet. Het team stuurt de data door naar de mission manager die in de air cell bij de brigade zit. De mission manager vertaalt de gegevens, zoals afmetingen, mogelijkheden en onmogelijkheden. De brigadecommandant zet de eenheid in maar dan houdt het voor ons niet op. Zodra de transportvliegtuigen, jachtvliegtuigen, drones et cetera. binnen het bereik van onze radio’s komen, nemen wij de controle over in het luchtruim. Wij faciliteren de landing en geven de uiteindelijke clearance voor de landing of de airdrop. Vervolgens is het voor ons zaak om niet in gevechtshandelingen terecht te komen en in essentie laag te blijven. Het team zoekt zo snel mogelijk contact met de commandant van de ingezette eenheid om die te briefen. Daarna gaan wij onder meer over in een medevac/casevac-rol en eventueel het vliegveld in stand houden voor een opvolgende operatie”, vertelt Cor.
Internationale ambitie en interoperabiliteit
Interoperabiliteit is een rode draad in het verhaal van de Pathfinders. Niet alleen omdat Nederland vaak in coalitieverband opereert, maar ook omdat grote operaties steunen op buitenlandse transportcapaciteit zoals de A400M of C-17. De Pathfinders conformeren zich daarom aan NAVO-standaarden en nemen actief deel aan werkgroepen. Kapitein Cor pleit voor het formaliseren van certificering tussen landen: “Je wilt voorkomen dat bij een operatie in Soedan twintig man met een antenne op een veld staan en niemand weet wie bevoegd is. Een Nederlandse pathfinder of combat controller moet ook Duitse of Amerikaanse vliegtuigen mogen begeleiden.”
Toekomstvisie: professionaliseren en doorgroeien
De komende jaren staan in het teken van formalisering en uitbreiding, de eenheid krijgt twee keer zoveel personeel. Een studie, gestart in 2024, moet een volwaardige en toekomstbestendige eenheid opleveren. Het streven is dat elke ploeg ten minste een JTAC en een luchtverkeersleider bevat. Ook wordt gewerkt aan een carrièremodel waarin kennis behouden blijft binnen de eenheid. Het krijgen van volwaardige luchtverkeersleiders binnen de eenheid is een enorme opgave. De opleiding bij Luchtverkeersleiding Nederland duurt een jaar en het afvalpercentage is bijzonder hoog. Inmiddels zijn de eerste successen geboekt: de eerste luchtverkeersleider/JTAC was in 2024 binnen de eenheid.
Nieuwe opleidingen zijn ontwikkeld en getoetst, van de TASO-module tot aan buitenlandse survey-trainingen. Materieel, zoals meetapparatuur en nachtverlichting, is aangepast aan internationale standaarden. Het peloton is nu inzetbaar voor nachtelijke drops, operaties met zware lading en complexe airland-missies op onvoorbereide velden.
Een unieke eenheid in beweging
In vijftien jaar tijd is het pathfinderpeloton getransformeerd van een tactisch verkenningsmiddel tot een strategisch inzetbare force multiplier. Hun werk is technisch, fysiek zwaar en vraagt om een uitzonderlijke mentale weerbaarheid. Het is dan ook niet verwonderlijk dat veel ervaren krachten terugkeren naar de eenheid nadat zij elders zijn ingezet. In een wereld waarin de inzet van luchtmobiele capaciteiten steeds belangrijker wordt, of het nu voor evacuaties, humanitaire hulp of snelle militaire interventies is, bewijzen de Pathfinders dat zij klaar zijn voor de toekomst. Niet langer slechts kwartiermakers, maar architecten van luchtoperaties. Hun rol is niet meer ondersteunend, maar bepalend.
Met dank aan kapitein Cor en de mannen van het pathfinderpeloton voor de steun in het maken van dit artikel en het beeldmateriaal.
Voor meer artikelen over de pathfinders op deze website, inclusief het drieluik, volg deze link.
Leave a Reply